upamaa alankaara - part XXIX ( usage of उपमेय) उपायता आनुकूल्ये प्रातिकूल्ये

उपायता of उपमेय are of two types: आनुकूल्ये and प्रातिकूल्ये


आनुकूल्ये
Example:
नयगहनस्य पथीनति परविद्याजलनिधेर्मथीनति च|
कृतमतिदिविषद्वितते: कृष्ण ऋभुक्षीणति त्वयि प्रणत:||

प्रातिकूल्ये
example:
जलदायते सदा खलु निदाघदावाग्निदाहते महते|
द्विपदां कुलाय विपदां पृदाकुवरगिरिमदावलेन्द्रोsयम्||
Here the words जलद and निदाघदावाग्नि; and द्विपदां विपत् and पृदाकुवरगिरिमदावलेन्द्रो (श्रीनिवास) are contrary but still convey the meaning. This is the use of उपमेय as प्रातिकूल्ये.

example of मालारुप प्रातिकूल्ये:

सुत्रामाणसि महतां सपक्षशिखरिणतां सुरद्विषताम्|
पूषाणसि हिमतामिह राजानसि तमसतां च शौरे त्वम्||

here for हिमतां (those behaving like snow) the god behaves like sun (पूषा इव आचरते) तमसतां (for those behaving like the darkness) the god behaves like moon (राजा इव चन्द्र इव आचरते).

3. आनुकूल्यप्रातिकूल्यमिश्र
example
सत्त्वस्य हिमालय इव रजसस्त्वं प्रावृषेण्यजलद इव|
तमसो महसां निधिरिव कमलेक्षण भासि कनकशिखरीन्दो||
Here, as described above, सत्त्वस्य हिमालय इव is आनुकूल्य usage whereas रजसस्त्वं प्रावृषेण्यजलद इव is प्रातिकूल्य usage. Thus the whole upamaa becomes आनुकूल्यप्रातिकूल्यमिश्र.